زینب

فتاوی جاهلانه در سخنان امام باقر
 
سنت دین و شریعت بر این جاری بود که فقهای شریعت پس از ائمه دین و معصومین (ع) از روی ادله اربعه «عقل و اجماع – کتاب و سنت» احکام را استخراج نموده و در مشکلات مردم فتوی دهند – سیره علمای متقی و عالمان پرهیزکار چنین بوده اما چون مسیر حقیقت از جای خود انحراف داده شد و برای اشغال مناصب و مقامات جعل اخبار شروع گردید گروهی بیخرد و فرومایه بیدانش از روی جهالت مجذوب یا مرعوب مقامات شده فتوی به غیر حق میدادند – این فتاوی جاهلانه در اسلام منع شده و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تحریم فرموده که جاهل بخواهد به میل خود یا برای ترضیه خاطر دیگری فتوی دهد.
حضرت امام محمدباقر علیه السلام به اصحاب خود فرمود
قال (ع) من افتی الناس بغیر علم و لا هدی من الله لعنته ملائکه الرحمه و ملائکه العذاب و لحقه وزر من عمل بفتیاه
یعنی هر کس فتوای جاهلانه دهد و مردم را بدون علم و هدایت آسمانی بدون آنکه از گفتار پیغمبر خدا یا امام کلمهی نقل کند فتوی دهد و حکمی که نمیداند برای کسی بگوید
[صفحه 140]
خداوند و ملائکه رحمت و عذاب او را لعنت میکند و گناه تمام کسانی که به فتوای جاهلانه او گمراه شدهاند به گردن اوست.
ابورجا از حضرت ابیجعفر علیه السلام روایت میکند که فرمود ما علمتم فقولوا و مالم تعلموا فقولوا الله اعلم یعنی آنچه میدانید بگوئید و فتوی دهید و آنچه از شما در فقه و احکام آن محمد نمیدانید بگوئید خدا میداند.
حضرت امام محمدباقر علیه السلام فرمود «قال للعلم اذا سئل عن شیء و هو لا یعلمه ان یقول الله اعلم و لیس لغیر العالم ان یقول ذلک» فرمود برای عالم سزاوار است که چون مسئلهای از احکام شرع از او بپرسند و بدان مسئله واقف نباشد بگوید خدا میداند اما عالم موظف است علم خود را ظاهر سازد و بدان چه میداند فتوی دهد لو ان العباد اذا جهلوا وقفوا لم یجحدوا و لم یکفروا یعنی اگر بندگان خدای هر وقت در امری بیخبر باشند توقف نمایند به رای و سلیقه و نظر خود فتوی ندهند هرگز انکار نمیکنند و کافر نمیشوند.
فرمود پیغمبر (ص) اکرم هر چه لازمه امر معاد و معاش بشر بوده دستور فرموده و ما آن تعلیمات عالیه را برای مردم شرح میدهیم و میآموزیم.
امام پنجم میگوید پدرم فرمود ان الفقیه الزاهد فی الدنیا الراغب فی الاخره المتمسک بسنه النبی فقیه کسی است که به دنیای فانی میل نکند و برای آخرت باقی رغبت نماید به سنت پیغمبر خاتم النبیین تمسک داشته باشد – دنیا را که همه هواست پشت سر اندازد و آخرت را که همه سزاست هدف قرار دهد و برای رسیدن به آن سرای به سنت پیغمبر عمل کند.
ابان بن تغلب از حضرت ابیجعفر علیه السلام از معنی فقیه پرسید حضرت همین مفاد را به او تعلیم فرموده.
حماد بن عثمان از استادش امام باقر علیه السلام میپرسید تفقه در غیر علم دین چطور است مثلا تفقه در شعر امام علیه السلام فرمود و الشعراء یتبعهم الغاوون – شعرا غیر دینی یعنی کسانی که به نظم خود شمعی در مقابل پای مردم روشن نکنند و تابع احساسات شهوی گردند گمراهند
شعرا در عصر جاهلیت جز وصافی برای مناظر مرئیه خود از حیوانات و نباتات و جمادات بیش نبودند و بیشتر وصف مناظر شهوی را میکردند قرآن آنها را گمراه معرفی کرد ولی بعد از آنکه شعرا موضوع شعر خود را عوض کرده آیات و احادیث و اخبار اسلامی را
[صفحه 141]
در قالب الفاظ ریختند ائمه آنها را جایز شمردند و حتی در وصف شاعری که با شعرش شمع روشن پیش پای مردم از آثار دین برافروزد وعده دادهاند که لکل بیت بیت فی الجنه یعنی هر بیت شعر یک خانه بهشتی جایزه دارد – این شعرا از اوهام و خرافات و خیالبافی و منفیبافی و شهوات خارجند تفقه در شعر شهوی منع شده و تفقه در شعر دینی تقدیر گردیده است.
برگرفته از کتاب زندگانی امام محمد باقر علیه السلام نوشته آقای حسین عماد زاده