زینب

اسلام و حفظ سلامت اخلاقی
یکی از اصلی ترین غرایز بشری، غریزه خودخواهی است و اگر غالب مفاسدی را که در زندگی روزمره انجام می شود دقیقا کالبدشکافی کنیم ، بازگشت آن به خودخواهی خواهد بود. دشمن شماره یک اخلاق نیز همین خودخواهی است . محال است بشر بدون کنترل این غریزه بتواند به مَکارم اخلاق دست یابد.

دین اسلام به موقعیت خطیر این غریزه، آگاهی دارد و قرآن کریم آن گاه که می خواهد منکران خدا را نام ببرد با صفات «خودخواهان» و «متکبران» یاد می کند. (صافّات ، آیه 35؛ نوح ، آیه 7؛ نحل ، آیه 22 ، منافقون ، آیه 5). امام علی(ع) نیز در این رابطه می فرماید : «نه علم ، عالم را و نه فقر ، فقیر را از تکبر برکنار می دارد(…)».

برای آن که غریزه خودخواهی مانع سیر کمالی بشر نگردد ، اسلام ، برنامه مبارزه جامعی اتخّاذ کرده است. اوّل آن که بشر، خالقی دارد و شایسته است که بندگان به خاطر سعادت خود ، او را بندگی نمایند. دوم آن که بشر در روی زمین، موجود مستقلی نیست که خودسرانه هر عملی خواست انجام دهد، بلکه نماینده ای است برای بسط عدالت و اطاعت امر خدا. اعتقاد به این دو امر از امتیازات اخلاق اسلامی است. نقش مؤثر این دو در درجه اوّل، مبارزه با غریزه خودخواهی بشر، و در درجه دوم، ایجاد ارزش های اخلاقی است.

هیچ کدام از مکاتب فلسفی به اندازه اسلام ، در اعتقاد به اصل دوم، پافشاری و الزام ندارند ، در حالی که اسلام روی آن زیاد پافشاری می کند و اهمیت مسئله در این است که اگر انسان، موجود مستقلی فرض شود و یا نماینده خالق خود به حساب آید، نوع فعالیت و میزان آن در هر یک از دو حالت، فرق می کند. اسلام به پیروان خود چنین تعلیم می دهد که هر انسانی نماینده خدا در زمین است. این مقام بزرگ برای هر فردی منظور شده است. این بشر است که باید لیاقت خود را برای حفظ این موهبت، احراز نماید.