زینب

   یکی از تحریفهای بزرگی که در تاریخ اسلام توسط حکومت بنی امیه و برخی از مورخان دنیاپرست و متعصب اهل سنت انجام گرفت، مسئله سن عائشه به هنگام ازدواج با پیامبراکرم(ص) است. آن چه که مشهور شده است این است که عائشه هنگام عقد ازدواج تا پیامبر(ص) شش ساله و هنگامی که نُه ساله بوده به خانه پیامبر(ص) رفته است.

در این نوشتار ابتدا به تعارضاتی که بین نقل های مختلف در مورد سن عایشه و تاریخ ازدواج پیامبر ص است می پردازیم:

از آن جا که راویان این قول نادرست (عقد در شش سالگی و ازدواج در نه سالگی) از علما و بزرگان اهل سنت هستند، برای همین برای رد این قول هم از منابع اهل سنت استفاده می شود.

اما در بین علمای شیعه کسانی که این قول را طرح کردند از منابع اهل سنت و مخصوصا از صحاح ، نقل قول کردند.

در مسند احمد بن حنبل این مطلب از عایشه نقل شده است. شاید به نظر بیاید که از آن جا که هر کسی به سن و زندگی نامه خود اگاه تر است این قول عایشه دقیق و صحیح خواهد بود. و نقل قول های مخالف با این، نمی تواند در مقام تعارض با این قول باشد. این زمانی صحیح است که انگیزه های دیگری برای گفتن سن و  سال واقعی در میان نباشد ولی حسادت هایی که عایشه نسبت به دیگر همسران پیامبر ص ، مخصوصا نسبت به حضرت خدیجه داشته،  و روایات متعدد وجود این حسادت شدید را تایید می کند،احتمال این که عایشه در این نقل خود، انگیزه های برتری جویی داشته باشد و بدینوسیله بخواهد برای خودش نسبت به دیگر همسران پیامبر مزیت و برتری ای بتراشد وجود دارد. ضمن این که عایشه از زذایلی چون حسد و فخر فروشی و بیان سخن های نکوهیده به دور نبوده به طوری که در یک مورد پیامبر خطاب به وی فرموده اند:

«لقد قلت کلمه لو مزجت بماء البحر لمزجته»(سنن تزمذی) به تحقیق تو (عایشه)سخنی گفتی که اگر با بحر بیامیزند آن را آلوده خواهد ساخت.نمونه های دیگری هم در این رابطه وجود دارد؛ به هرحال عائشه از نظر هیچ مسلمانی معصوم گفته نمی شود. پس نقل قولهای دیگر می تواند به عنوان متعارض، در مقابل سخن عایشه مطرح بشود.

دومین کسی که این قول از وی نقل شده است هشام بن عروه راوی است وی بعد از 71 سال زندگی در مدینه، به عراق مهاجرت کرده است و کسانی که این قول را از وی نقل کرده اند از راویان عراقی بوده اند و در بین راویان مدینه، کسی این سخن را از وی نقل نکرده است.

مولف «تهذیب التهذیب» (کتابی مشهور در علم رجال) معتقد است که آن بخشی از روایت های هشام بن عروه که از طریق روایان عراقی روایت شده اند قابل پذیرش نیست وی همچنین می افزاید که حتی مالک بن انس در مورد آن عده احادیث او که از طریق راویان عراقی روایت شده است ملاحظه داشت. وی در ادامه می افزاید هشام بن عروه در اواخر عمرش (تقریباً زمانی که به عراق هجرت نمود) حافظه اش ضعیف شده بود. (تهذیب التهذیب، ج11، ص48، 51)

امام محمد الذهبی در «میزان الاعتدال» (کتابی دیگر در علم رجال) درباره هشام بن عروه می گوید: حافظه هشام در اواخر زندگیش ضعیف شده بود.

سومین نقلی که در باره سن ازدواج عایشه گفته شده از خواهر زاده وی به نام ابن عامره نقل شده است  و ابن عامره در زمان ازدواج عائشه با پیامبر(ص) در سن پنج و یا شش سالگی بوده است و جای  تعجب است که خردسالی در این سن به این دقیقی تمام حوادث را در ایام طفولیت به ذهن داشته باشد و این جزئیات را چنین دقیق و تاریخ روشن در ذهنش حفظ کند تا آنجا که می گوید: «پیامبر در روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول به مدینه هجرت نمودند و در شؤال همان سال درست هشت ماه بعد با وی ازدواج کرد؟!!

علاوه بر سن کم ابن عامره که بر کیفیت نقل او ضربه می زند،  وی به سبب خویشاوند بودنش با عایشه بعید نیست که او هم بهدنبال فضیلت تراشی برای عایشه باشد. ضمن اینکه در مورد وثاقت و مورد اعتماد وبدن وی نیز تاییداتی نداریم که وی را به صدق سخن و دقت نظر وصف کرده باشند.

سومین بخش از روایات، روایاتی است که از طریق راویان عراقی نقل شده است و همان طور که گفتیم راویان عراقی این نقل را از  هشام بن عروه شنیده اند بنابراین وقتی نقل هشام بن عروه قابل اعتنا و اعتماد نباشد روایت اینان نیز قابل اعتماد نخواهد بود.

اما علت اصرار علمای اهل سنت بر سن کم عایشه در هنگام ازدواج با پیامبر ص این است که

اهل سنت، اصرار دارند برای عایشه فضایلی را مطرح کنند. و بدین گونه وی رااز دیگر همسران رسول خدا برتر وانمود کنند. از جمله فضایلی که برای عایشه مطرح می کنند باکره بودن عایشه است. فارغ از این که اساسا باکره بودن، فضیلت محسوب نمی شود بلکه یک نوع مزیت است، ولی اهل سنت اصرار دارند بگویند عایشه تنها زن باکره رسول خدا بوده است. برای توجیه و تحکیم بیشتر باکره بودن عایشه کمترین سن را برای ازدواج عایشه مطرح می کنند تا دیگر امکان طرح شبهه برای باکره بودن عایشه وجود نداشته باشداز سوی دیگر حب و بغض مذهبی و فضیلت تراشی برای این بانو یکی از عواملی است که برخی از نویسندگان به این لغزش روشن گرفتار شدند؛ چرا که از سویی می خواهند به عائشه فضیلت مسلمانان اولیه را عنایت کنند و از سوی دیگر برسانند که پیامبر(ص) از آغاز محبت ویژه ای به عائشه داشت. همچنین یکی دیگر از دلایل مهم جعل این روایت و فضیلت تراشی برای عائشه مقابله آنها با فضیلت های ذکر شده از سوی پیامبر(ص) در مورد اهل بیت بخصوص علی (ع) و فاطمه(س) است.

این جعل حدیث به جایی رسید که که جعل کردند پیامبر(ص) فرموده است: «فاطمه سرور زنان جهان است و در عائشه فضیلتی است که در هیچ کدام زنان جهان نیست؟!» (مشکل الاثار، ج1، ص47)

حال باید از راویان این حدیث پرسش نمود که چگونه فردی می تواند سرور بانوان عالم باشد ولی از جهتی فضیلتی در او نباشد و در بانوی دیگری باشد؟!

و در حدیثی دیگر از قول رسول خدا جعل کردند:

«عن ابی موسی الاشعری رضی الله عنه قال: قال النبی صلی علیه و سلم: فضل عائشهَ علی النساءِ کفضل الثرید علی سائرِ الطعام.» رسول خدا فرمودند: «برتری عائشه نسبت به زنان دیگر همانند برتری آبگوشت نسبت به دیگر غذاها است.» (البخاری الجعفی، الجامع الصحیح المختصر، ج3، ص1266)

بعد از ذکر این مقدمه به این مطلب می پردازیم که عائشه در چه سالی با پیامبر(ص) ازدواج کرد؟

درباره تاریخ این ازدواج دیدگاه های زیادی مطرح شده است که سه قول در میان اهل سنت مشهور است و ما نیز برای رعایت اختصار به این سه قول مشهور اهل سنت می پردازیم:

قول اول:

الف) حدثنا قُتیبه بن سعید حمید بن عبدالرحمن عن هشام بن عروه عن ابیه عن عائشه رضی الله عنها «قالت ما عزت علی امراه ما عزت علی خدیجه من کثره ذکر رسول الله ایاها قالت و تزوجنی بعدها بثلاث سنین و امره ربه عزوجل او جبرئیل علیه السلام أن یبشرها ببیت فی الجنه من قصب.»( البخاری الجعفی، صحیح بخاری، ج3، ص3606، ح3606)

«از عائشه نقل شده است که به هیچ زنی به اندازه خدیجه حسادت نکردم زیرا رسول خدا زیاد از او یاد می کرد؛ رسول خدا سه سال بعد از خدیجه با من ازدواج کرد؛ خداوند به رسول خدا و یا جبرئیل دستور داد که بر خدیجه سلام رسانده و او را به خانه ای در بهشت بشارت دهد که از نی ساخته شده است.»

طبق این حدیث با توجه به این که خدیجه (س) در سال ده بعثت از دنیا رفته است پس زمان ازدواج رسول خدا با عائشه یا سال سیزدهم بعثت و یا سال اول هجری است.

ب) ذهبی معتقد است که پیامبر بعد از خدیجه چهار سال فقط سوده بنت زمعه را به همسری داشت.

«و توفیت {سوده}فی آخر خلافه عمر، وقد انفردت بصحبه النبی صلی الله علیه و سلم اربع سنین لاتشارکها فیه امراه و لا سریه ثم بنی بعائشه بعد…» ( الذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج3، ص288)

«سوده در سال آخر خلافت عمر از دنیا رفت، او چهار سال تنها همسر رسول خدا بود هیچ زنی و هیچ کنیزی در آن چهارسال با سوده در این امر شریک نبود سپس رسول خدا با عائشه ازدواج کرد.»

با توجه به اینکه حضرت خدیجه در سال دهم بعث از دنیا رفته است طبق قول ذهبی، سوده به مدت چهار سال، تنها همسر پیامبر ص بوده است پس  عائشه در سال اول یا دوم هجری (چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده) با آن حضرت ازدواج کرده است.

ج)و تزوج رسول الله صلی الله علیه و سلم بعد خدیجه، ‌سوده بنت زمعه بن قیس، من بنی عامر بن لؤی، قبل الهجره باشهر… فکانت اول امراه وطئها بالمدینه»( البلاذری، آسناب الاشرف، ج1، ص181)

«رسول خدا بعد از خدیجه چندماه قبل از هجرت با سوده بنت زمعه، ازدواج کرد و او نخستین همسری بود که رسول خدا در مدینه با او همبستر شد»

طبق این سخن پیامبرص چند ماه قبل از هجرت با سوده ازدواج کرده اند و اگر قول ذهبی را به این قول ضمیمه کنیم که سوده به مدت چهار سال، تنها همسر پیامبر بوده است نتیجه می گیریم که زمان ازدواج عایشه با پیامبر ص در اواخر سال سوم هجرت بوده است .

از مجموع این اقوال، سال ازدواج پیامبر ص با عایشه، سال های اول تا سوم هجری بوده است.

حال سوال این است که عایشه در زمان ازدواج با پیامبر چند سال داشت؟

الف) قاطع ترین برهان و مستندترین دلیل (که مورد اختلاف هیچ مورخی نیست) اثبات سن عائشه از طریق مقایسه سن وی با خواهرش اسما بنت ابی بکر است.

طبق نقل بزرگان اهل تسنن، اسماء ده سال از عائشه بزرگتر بوده است و در سال اول هجری بیست و هفت سال داشته است. و همچنین در سال هفتاد و سه هجری از دنیا رفته است در حالی که صد ساله بوده است.

ابونعیم اصفهانی در معرفه الاصحاب می نویسد: «…ءسما بنت ابی بکر الصدیق … کانت أخت عائشه لأبیها و کانت أسن من عائشه ولدت قبل التاریخ بسبع و عشرین سنته.»( الاصبهانی، معرفه الصحابه، ج6، ص3253)

«اسما دختر ابوبکر از جانب پدر خواهر عائشه و از او بزرگتر بود، اسماء بیست و هفت سال قبل از تاریخ(هجرت) به دنیا آمد.»

این مطلب را می توان در منابع زیر نیز می توان یافت:

1) الطبرانی، سلیمان بن احمد بن ایوب ابوالقاسم، المعجم الکبیر، ج24، ص77، مکتبه الزهرا، الموصل، 1404هـ.

2) ابن عساکر الدمشقی الشافعی، ابی القاسم علی بن الحسن ابن هبه الله بن عبدالله، تاریخ مدینه دمشق و ذکر فضلها و تسمیه من حلها من الأماثل، ج69، ص9، دالفکر، بیروت، 1995م.

3) الجزری، عزالدین بن الاثیر ابن الحسن علی بن محمد، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج7، ص11، دارإحیا، التراث العربی، بیروت، لبنان، الطبعه الاولی، 1417هـ.