زینب

یکی از سنتهای شایسته، که در اسلام بسیار مورد توجه است و در ماه مبارک رمضان (1) و ایام نوروز رونقی خاص دارد، صله ارحام و دید و بازدید اقوام و آشنایان است.

عزت و قدرت و پیروزی یک ملت در سایه وحدت و همدلی است. پیوند با خویشان و انس و الفت با آنها منشا بیشتر همبستگی هاست. ایام نوروز، با تعطیل شدن اکثر مشاغل و اداره ها، فرصت خوبی برای دید و بازدیدهای فامیلی و گرم کردن این کانون وحدت فراهم می آید.

صله ارحام در قرآن

خداوند ما را به صله ارحام بسیار سفارش کرده است. در قرآن کریم می خوانیم:

«… واتقوا الله الذی تساءلون به والارحام ان الله کان علیکم رقیبا» (2)

و بترسید از خدایی که به نام او از یکدیگر می پرسید.(همگی به عظمت او اعتراف می کنید و هرگاه می خواهید از یکدیگرچیزی بپرسید و بگیرید، نام مقدس او را مطرح می کنید و می گوییدتو را به خدا …) و از خویشاوندان بهراسید. (که مبادا قطع رابطه کنید) همانا خداوند رقیب (و مراقب) شماست. (3)

«والذین یصلون ما امر الله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون الحساب… اولئک لهم عقبی الدار» (4)

(عاقلان کسانی هستند) که آنچه خداوند متعال امر به پیوند آن کرده (مانند صله رحم و دوستی پدر و مادر و محبت اهل ایمان) اطاعت می کنند و از خدا می ترسندو از سختی هنگام حساب می اندیشند … اینها در عاقبت جایگاهی نیکو دارند.

«فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فی الارض و تقطعوا ارحامکم اولئک الذین لعنهم الله فآصمهم و اعمی ابصار هم » (5)

آیا شما(منافقان) اگر از فرمان خدا و اطاعت قرآن روی بگردانید، یا درزمین فساد و قطع رحم کنید، بازهم امید (نجات) دارید.

همین منافقان هستند که خدا آنها را لعن کرده، گوش و چشمشان را کر وکور گردانیده است.

 ‎

‏‏آنچه برای روزه دار مکروه است‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏برای روزه دار چند چیز مکروه است:‏

‏‏از جملۀ آن ها است: ‏‏مباشرت با زن ها، به بوسیدن و لمس کردن و بازی کردن، و کراهت‏‎ ‎‏آن برای جوان پرشهوت و کسی که شهوتش تحریک می شود، شدیدتر است. این در صورتی‏‎ ‎‏است که با این اعمال قصد انزال نداشته باشد و عادت او هم نباشد که با این کارها‏‎ ‎‏انزال شود و گرنه، در روزۀ معیّن حرام است، بلکه حتی برای کسی که معمولاً به این صورت‏‎ ‎‏شهوتش تحریک نمی شود، ولی احتمال تحریک شدن را می دهد، ترک آن بهتر است.‏

‏‏و از جملۀ آن ها است: ‏‏سرمه کشیدن اگر با ریختن در چشم باشد یا در آن مشک باشد یا‏‎ ‎‏از آن به حلق برسد یا ترس رسیدن آن باشد و یا به خاطر صبر و مانند آن، که در سرمه‏‎ ‎‏هست طعم آن را در حلق بیابد.‏

‏‏و از جملۀ آن ها است: ‏‏خون گرفتنی که باعث ضعف شود، با حجامت باشد یا غیر آن،‏‎ ‎‏بلکه هر کاری که باعث ضعف یا سبب تحریک صفرا باشد، بدون آن که فرقی بین ماه‏‎ ‎‏رمضان وغیر رمضان باشد، اگرچه کراهت در ماه رمضان شدیدتر است، بلکه خون گرفتن‏‎ ‎‏در ماه رمضان یا در هر روزۀ واجب معیّن، اگر بداند که موجب غشوه ای که مبطل است،‏‎ ‎‏می گردد و ضرورتی هم نباشد، حرام است.‏

‏

‏‏شرایط نماز جماعت‏

‏‏این شرایط علاوه بر آنچه که گذشت، چند چیز است:‏

‏‏اول: ‏‏بین مأموم و امام یا بین بعضی از مأمومین و بعضی دیگر که واسطۀ اتّصال او به‏‎ ‎‏امام می باشند، حائلی که مانع دیدن است وجود نداشته باشد. این در صورتی است که‏‎ ‎‏مأموم مرد باشد، ولی اگر زن به مرد اقتدا کند، وجود حائل بین او و امام یا بین او ومأمومین‏‎ ‎‏مرد، مانع ندارد، ولی وجود حائل بین مأموم زن و زن های مأموم دیگر که واسطۀ اتّصال او‏‎ ‎‏به امام هستند و همچنین بین او (زن) و بین امام، اگر زن باشد ـ بر فرض مشروع بودن امام‏‎ ‎‏جماعت شدن زن ـ محل اشکال است.‏

‏‏دوم: ‏‏جایی که امام ایستاده بالاتر از جای مأمومین نباشد، مگر آن که به مقدار اندکی‏‎ ‎‏باشد و احتیاط این است که به مقداری که عرفاً ـ ولو با مسامحه ـ نگویند که جای امام‏‎ ‎‏بلندتر است، اکتفا شود. ولی بالاتر بودن جای مأموم از جای امام هر چند خیلی بالاتر باشد‏‎ ‎‏مانعی ندارد، ولی در صورتی که بلندی متعارف باشد مثل پشت بام دکان و خانه، نه مثل‏‎ ‎‏ساختمان های بلندی که در زمان ما معمول است، بنابر احوط (وجوبی).‏

‏‏سوم: ‏‏مأموم از امام یا از صف جلوتر زیادتر از معمول فاصله نداشته باشد و احتیاط آن‏‎ ‎‏است که بین جای سجدۀ مأموم و جای ایستادن امام یا بین سجدۀ کسی که (در صف)‏‎ ‎‏عقب ایستاده است و جای ایستادن کسی که (در صف) جلو قرار گرفته، بیشتر از یک قدم‏‎ ‎‏معمولی، فاصله نباشد و احتیاط بیشتر از آن این است که جای سجدۀ شخصی که عقب‏‎ ‎‏ایستاده بدون فاصله پشت پای کسی که جلوتر است قرار بگیرد.‏

‏‏چهارم: ‏‏جای ایستادن مأموم جلوتر ازمحل ایستادن امام نباشد و احتیاط (واجب) آن‏‎ ‎‏است که از امام عقب تر بایستد هر چند کم باشد، و چنان که جای مأموم جلوتر نباشد،‏‎ ‎‏ولی به جهت بلندی قدّش، در رکوع و سجده از امام جلوتر قرار بگیرد، ضرری‏‎ ‎‏نمی رساند، اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که در تمام حالات نماز، جلوتر نبوده،‏‎ ‎

‏
‏‎

ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)

آثار قناعت در زندگي

مهم‏ترين نتايج ارزشمند قناعت، كه در زندگي اجتماعي سايه مي‌گسترد، عبارت است از:

1. آسايش، راحتي و رضايتمندي

انسان به صورت فطري طالب راحتي و آسايش است. گاهي به اشتباه مصداق رفاه و آسايش را تشخيص مي‌دهد. براي اينكه اشتباه نكند و حريص نباشد، بايد بداند اولين ثمرة شيرين قناعت، آسايش و راحتي است براي كسي كه اين ويژگي را دارا است. هنگامي كه فرد به آنچه در اختيار دارد، اكتفا مي‏كند و در زندگي، خود را با در نظر داشتن امكانات موجود، اداره مي‏كند، سختي بسياري از امور همچون فعاليت‏هاي طاقت فرسا، نگراني از كمبودها، اظهار نياز به ديگران و… را از خود دور مي‏سازد. از اين‌رو، رسول خدا(ص) قناعت را عين راحتي دانسته و فرموده‏اند: «القناعة راحة؛ قناعت راحتي است».20

اميرالمؤمنين(ع) راحتي را ثمره قناعت به شمار آورده و فرموده‏اند: «ثمرة القناعة الراحة؛ راحتي و آرامش نتيجه قناعت است».21 هم‌چنين حضرت مي‌فرمايد: «حرم الحريص القناعه، فافتقد الراحه؛ حريص چون از قناعت محروم است، راحتي ندارد».22 در حديثي ديگر مي‌فرمايد: «القناعه مال لاينفد؛ قناعت ثروتي پايان نايافتني است كه به دنبال خود عزت مي‌آورد».23 غزالي مي‌گويد: «هيچ كس را عيش خوش تر از قانع نبود، هيچ كس اندوهگين‌تر از حسود نبود، هيچ كس سبك بارتر از تارك دنيا نبود و هيچ كس پشيمان‌تر از عالم بدكار نبود».24 در بُعد خانوادگي نيز اكتفا كردن فرد به امكانات موجود، بسياري از نگراني‏ها را از زندگي مشترك دور مي‏سازد. مرد يا زني كه به همسر خود به عنوان دارايي موجود خود نگاه مي‏كند و او را بدون مقايسه با نقاط قوت ديگران مي‏نگرد، در حقيقت آرامش و راحتي خود را تأمين كرده است. همچنان كه افرادي كه تنها نقاط ضعف همسر خويش را در نظر مي‏گيرند و آن را با نقاط قوت ديگران مقايسه مي‏كنند، همواره روحي ناآرام دارند. ساير امكانات زندگي نيز همين طور است. كساني كه به آنچه دارند، راضي‏اند و خود را براي به دست‌آوردن آنچه ندارند، به زحمت نمي‏اندازند، يا در افسوس نداشتن آن به سر نمي‏برند، زندگي را با روحي آرام و به دور از دغدغه و نگراني مي‏گذرانند. در حديثي از امير مؤمنان(ع) آمده است: «الرضا ينفي الحزن؛ رضايت و قناعت اندوه را از بين مي‏برد».25

انسان به دليل اينكه فكر مي‌كند هرچه بيشتر داشته باشد، رضايت‌مندي زيادتري خواهد داشت، حرص مي‌زند. اگر شناخت خود را اصلاح كند و بداند احساس رضايت چيزي نيست كه آن را از بيرون به دست آورد، بلكه بايد نوع نگاه خود را اصلاح كند، كمتر حرص خواهد زد. ما ممكن است با مقداري ثروت رضايت مختصر و كوتاهي را پيدا كنيم، امّا بي شك پس از آن، عطش ثروت در ما زيادتر خواهد شد. هر چه زيادتر تلاش كنيم، قدرت طلبي و شهرت‌طلبي ما ارضا نخواهد شد. قدرت و شهرت ما را خشنود نخواهد ساخت. ابتدا انسان احساس رضايت خود را در چيزي مي‌بيند كه وقتي به آن رسيد، به آن بسنده نمي‌كند و برتر از آن را مطالبه مي‌كند. گاهي يك جوان فكر مي‌كند اگر شغلي پيدا كند، خانه‌اي تهيه كند و همسري گزيند، خيالش راحت مي‌شود. با خود مي‌گويد: همين كه شغل پيدا كنم، پولدار شوم و ازدواج كنم، راحت مي‌شوم، وقتي به اينها رسيد، حس مي‌كند دارايي هاي بزرگ‌تر و خيره كننده‌تري ندارد و خود را براي رسيدن به آن به زحمت فراوان مي‌اندازد.

جانسون مي‌گويد: «براي دست‌يابي به احساس رضايت، بايد شعار ايمان به خدا جاي “درست همين كه به شغل برسم، داراي خانه شوم، سرمايه‌دار گردم و…” را بگيرد».26

2. برخورداري از زندگي شيرين

راحتي و آسايش ناشي از قناعت، زمينه برخورداري همسران از زندگي دل‏پذير و گوارا را فراهم مي‏سازد. اين نتيجه ارزشمند با تعابير گوناگوني در متون ديني بيان شده است. در روايتي از قناعت، به زندگي گوارا تعبير شده است: «عن الصادق(ع) خمس من لم يكن فيه لم يتهنأ العيش الصحة و الا من و الغني و القناعة و الانيس الموافق؛ كسي كه پنج چيز در او نباشد، زندگي برايش گوارا نيست. سلامتي، امنيت، بي نيازي، قناعت و همسر موافق».27

در برخي از روايات، قناعت را گواراترين زندگي به شمار آورده است: «عن علي(ع): القناعة اهنأ العيش؛گواراترين زندگي قناعت است».28

در تعبيري ديگر قناعت مصداق حيات طيبه دانسته شده است: «سئل علي(ع) عن قوله تعالي «فلنحيينّه حياةً طيبةً، فقال هي القناعة؛از امير مؤمنان(ع) در باره سخن خداوند متعال كه فرمود: ما به او حيات طيبه عطا مي‏كنيم، سؤال شد. پس حضرت فرمودند: حيات طيبه قناعت است. نه تنها قناعت حيات طيبه است، بلكه پاك‏ترين زندگي قناعت است».29

عن علي(ع): اطيب العيش القناعة؛ پاك‏ترين زندگي قناعت است».30

در جاي ديگر حضرت امير(ع)زيبايي زندگي را قناعت ديده، فرموده‏اند: «جمال العيش القناعة؛قناعت زيبايي زندگي است».31

همه اين تعابير بيانگر آن است كه فرد قانع، از همسر خود راضي، از امكاناتي كه در اختيار دارد، راضي و از همه مهم‏تر از خداي خود راضي است. و بر اساس اين رضايت، ضمن آنكه از باطني آرام برخوردار است، اعضا و جوارح خود را نيز براي دسترسي به آنچه ندارد، به زحمت نمي‏اندازد. آيا حيات طيّبه چيزي جز اين است؟

عوامل ايجاد و تقويت قناعت در زندگي خانوادگي

دقّت در آثار ارزشمند فردي و اجتماعي، كه براي قناعت بر شمرده شد، ما را به اين نتيجه رهنمون مي‏سازد كه براي برخورداري از زندگي راحت، طيّب، زيبا، همراه با عزّت و اصلاح نفس، بايد خود قناعت پيشه باشيم و زندگي اجتماعي خود را نيز با فرد قانعي انتخاب كنيم. اين ايده آل‏ترين شرايطي است كه بر اساس آن مي‏توان اهداف فوق را دنبال كرد و به آن نايل شد.

عامل خانوادگي

در روايت است كه فردي به نام ابراهيم كرخي به حضور امام صادق(ع) رسيد و عرضه داشت: «همسر موفقي داشتم كه از دنيا رفت و اينك قصد ازدواج دارم. حضرت فرمودند:

ببين خود را كجا قرار مي‏دهي…. زنان سه دسته‏اند: زن زاياي مهربان، كه شوهر خود را در كار دنيا و آخرتش ياري مي‏رساند و روزگار را بر او سخت نمي‏كند. زن نازا و بي‏بهره از زيبايي، كه شوهرش را در امور خير ياري نمي‏رساند، و زن پر سر و صدا، پا به در و عيب‌جو كه زياد را اندك مي‏شمارد و كم را نمي‏پذيرد.13

از مجموع اين روايات اهميّت انتخاب همسر قانع روشن مي‏شود. فراز آخر روايت اخير تصريح مي‏كند، زني كه خدمات زياد همسر را كم به شمار آورد و خدمات كم او را نپذيرد، از جمله زنان شايسته براي گزينش به عنوان همسر نيست؛ ازدواج با او كمتر به آرامش و سازگاري منجر مي‏شود. بنابراين، مهم‏ترين اقدام در اين جهت، انتخاب همسر قانع و قدر شناس است. در روايتي چنين آمده است:

يك روز صبح علي(ع) به فاطمه(س) فرمود: آيا غذايي نزد تو هست تا از آن تناول كنيم؟ حضرت فاطمه (س) گفت: قسم به آن كسي كه پدرم را به نبوّت و تو را به وصايت و خلافت گرامي داشت، چيزي نزد من نيست تا آن را در اختيار تو بگذارم. دو روز است كه آنچه داشته‏ايم، به رغم نياز خود و حسن و حسينم به ديگران داده‌‏ايم. پس علي(ع) فرمود:‌اي فاطمه، چرا مرا از اين قضيّه آگاه نكردي تا غذايي برايتان تهيه كنم؟ حضرت فاطمه(س) گفت:‌اي ابا الحسن، من از خداي خود حيا دارم كه تو را بر كاري تكليف كنم كه بر آن قادر نيستي.

از اين حديث ارزشمند، به دست مي‌آيد كه كتمان نيازها و بازگو نكردن آن در نزد همسر، به ويژه هنگامي كه تأمين آن براي او ممكن نيست، از مصاديق بارز قناعت و موجب آرامش هر چه بيشتر زندگي مشترك خواهد بود.

علاوه بر اين، گاهي مناسب است كه فرد با درك شريك زندگي خويش، نه تنها از او در خواستي نكند، بلكه سعي كند او را در اوج مشكلات معيشتي به صبر سفارشي و به توجه به عنايات خداوند متعال و توكل بر او ترغيب كند.

مردي به حضور رسول خدا(ص) شرفياب شد و عرض كرد: همسري دارم هر گاه وارد منزل مي‏شوم به استقبال من مي‏آيد و چون خارج مي‏شوم، بدرقه‏ام مي‏كند. هر گاه مرا غمگين مي‏بيند، مي‏گويد: چرا ناراحتي؟ اگر براي روزي خود نگراني، ديگري (خداوند) عهده‏دار آن است و اگر براي آخرت خود بيمناكي، خداوند دل مشغولي تو را بيشتر سازد. پس رسول خدا(ص) فرمودند: «ان للّه عمالاً و هذه من عمّاله لها نصف اجر الشهيد؛14 به درستي كه براي خدا كار گزاراني‏است و اين زن از كارگزاران خدا است كه براي او نيمي از پاداش شهيد است.

اين همسر قانع نه تنها خود با مشكلات كنار آمده است و توقعي از همسر خويش ندارد، بلكه زمينه بروز هر گونه ناراحتي در زمينه معيشت را نيز از همسر خود دور مي‏كند. چنين زن و شوهري در كنار نقش همسري بسيار مطلوب نقش والديني خوبي نيز ايفا مي‌كنند. با داشتن ويژگي قناعت، پذيرش والدين بالا مي‌رود و با صورت‌ها و موقعيت‌هاي مختلف كنار مي‌آيند. والديني كه درجه پذيرش بالايي دارند، روش فرزند پروري دموكراتيك اتخاذ مي‌كنند و اين حرمت و عزت نفس فرزند را به دنبال دارد.15