زینب

 علاجه بیماری ریا و تظاهر
گروهی از روان شناسان معتقدند: روش درمان حب ذات و خودپرستی وقتی امکان پذیر است که فرد مبتلا به آن با مشغولیتهای دیگری خود را سرگرم کند، در این صورت افکارش به افکار جدیدی تبدیل می شود، یعنی افکار نوینی را جانشین افکاری سازد که بر او مسلط گشته و وی را برده خویش ساخته است. ولی روش اسلامی در معالجه عبارت است از اینکه: فرد مبتلا باید امیال و غرائز خویش را مهار کند و معتقد برنامه های زندگی در تغییر و تحولاتش و اراده خداست و هیچ موفقیتی بدون آن میسر نخواهد شد. در این صورت فرد مبتلا به حب ذات و خودپرستی به حب الهی قدم می گذارد، از شک و تردید به یقین، و از کذب و دروغ به صدق و راستی، منتقل و جابه جامی شود و در سایه همین روش، روح و روان، دگرگونی عمیقی می یابد. یعنی در هر کاری قبل از آنچه ذهن متوجه مردم شود، باید او را با خداوند متعال آشنا کرد و برای خود این واقعیت را درست معنی کرد که توجه مردم چه ارزشی به دنبال دارد؟

اگر مردم دنیا در تعریف و تمجید وی بپاخیزد و همیشه او را ستایش کنند، چه اثری در روح و روان آدمی ایجاد خواهد شد؟ و چقدر این گونه تحسین و ستایشها می توانند در برابر حوادث ناگوار زندگی بیمه نماید؟ و از خود سؤال کند کسی که در غرق حوادث روزگار است چگونه می تواند غریق دیگری را نجات دهد و بالاتر از همه، کسی که به اندرون خویش بیشتر از هر کس آگاهی دارد و می داند در باطن او چه غوغایی وجود دارد چگونه به گفته دیگران در این باره اعتماد پیدا می کند و نسبت به آنها خوشحال می شود؟

به عنوان مثال: کسی مریض شده است و نسبت به مرض خویش آگاه است و می داند چه نوع غذاهایی، ناراحتی وی را زیاد و مرضش را تشدید می کند، اگر دیگران به او بگویند تو مریض نیستی و می توانی از هر غذایی که دوست داری استفاده کنی، آیا گفتار مردم می تواند مریض را به استفادهاز هر غذایی وادار کند؟ قطعا چنین برداشتی در ذهن مریض ایجاد نخواهد شد، زیرا او بهتر از دیگران به وضع خویش آگاه است، بلکه مریض بهبودی خود را از راه مناسب آن، انتظار دارد نه از گفته دیگران، در ابتلا به بیماری «ریا» و «تظاهر» نیز باید به این حقیقت یقین داشت که تعریف و تحسین مردم، کوچکترین ارزشی را به دنبال ندارد، بلکه ارزشها و عظمتها حتی نفوذ به دلهای مردم، بدون توجه به خداوند متعال و بی اراده و مشیت او محقق نخواهد شد. و این حقیقت را قرآن خیلی جالب بیان می کند، می فرماید:

«إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[13]

سؤال: آیا ریا از نظر اسلام در هر صورتی که باشد حرام است و یا اینکه در مواردی جایز است؟

جواب: ریا چنانکه معنی شد همان نشان دادن و جلب افکار دیگران است اگر در عبادات هدف همان افکار و پیدا کردن مقام و منزلتدر میان مردم باشد، قطعا حرام است، و شکی در آن وجود ندارد.

اما اگر نشان دادن در عبادات باشد لکن مقصودش این است که توجه دیگران را به خدا از راه عبادت، جلب کند یعنی می خواهد عده ای را به عبادت و کارهای نیک آشنا کند در این صورت حرمتی وجود ندارد؛ برای اینکه در احادیث آمده است که: «ارزش هر عمل، به نیت وابسته است.» کسی که می خواهد به وسیله نشان دادن خیر و احسانش دیگران را به این کارها ترغیب و آنها را بدین وسیله تربیت نماید ضمن اینکه کار حرامی انجام نداده، بلکه به یک کار خوب و خداپسندانه ای اقدام کرده است و این شیوه در هر صورتی که باشد مذمت ریا به خود نمی گیرد، چون که نیت و هدف او در این گونه موارد مقدس است.

اما در برنامه های زندگی اگر کسی ریا کند مثلا در پوشیدن لباس یا در انجام دادن معاملات و مانند اینها و یا اینکه کسی مردم را از اطلاعات خودش آگاه سازد مثلا بگوید: من در میان کارها استاد هستم یا می توانم این کار را به صورت درستی پیاده کنم در اینجا حرمتی متوجه اعمال آن شخص نخواهد شد؛ زیرا اینها جزو برنامه های لازم زندگی هستند؛ برای اینکه پوشیدن لباس تمیز و معطر داشتن آگاهیهای لازم را در تجارب و معاملات به خاطر اینکه وارد کار حرامی نشود، از سفارشات انبیا عظام امامان معصوم (ع) می باشد.

مظاهر ریا و خود نمایی در انسان چگونه است؟
نمی توان خود نمایی را محدود به یک ویژگی خاصی از انسان کرد، چرا که ابزار ریا و جلب توجه کردن در یک انسان بی شمار و متفاوت است.برای نمونه دانش، ثروت و زیبایی انسان می توانند جزو ابزار ریا و خودنمایی در یک فرد باشند.

حدیث امام جعفر صادق( ع) در رابطه با ریا و خودنمایی
امام جعفر صادق علیه السلام درباره مظاهر ریا و خودنمایی این گونه فرموده اند: کارهای زیادی ممکن است همراه ریا صورت بگیرد که عبارت اند از ؛ نوع سخن گفتن، راه رفتن، خوردن ، هم نشینی، نوع پوشش و لباس، خندیدن، نماز، جهاد، حج، قرائت قرآن و …

رایج ترین مظاهر ریا و خود نمایی
در زیر به چند مورد از این مظاهر و نشانه های ریا اشاره می کنیم:

خودنمایی در نحوه لباس پوشیدن
عده ای از افراد در جامعه هستند که می خواهند با نوع پوشش خود به نوعی ابراز وجود کنند. حال این مورد می تواند برای برخی با پوشش های محجبه ای یا برای عده ای دیگر از طریق پوشش های باز باشد. چیزی که به هنگام پوشش دارای اهمیت است  مسئله طرز فکر یک فرد در رابطه با انتخاب پوشش و نحوه لباس پوشیدن است. به گونه ای باید هدف خود از آن لباس را بداند و صرفا برای خود نمایی استفاده نکند.

خود نمایی در پذیرایی مراسم ها و مهمانی ها
امروزه با علت تجمل گرایی برخی از افراد مهمانی ها نیز رنگ خودنمایی و ریا را به خود گرفته اند. به گونه ای که در چنین مهمانی هایی پذیرایی از حد معمول خود خارج شده و خدمات اضافی صورت می گیرد. به هنگام تجمل گرایی یا به عبارتی خودنمایی در مهمانی اسراف و تبذیر نیز صورت می گیرد. به همین خاطر این چنین مراسماتی ارزشی نداشته و تنها نمادی از ریاکاری به شمار می روند.

اسلام و حفظ سلامت اخلاقی
یکی از اصلی ترین غرایز بشری، غریزه خودخواهی است و اگر غالب مفاسدی را که در زندگی روزمره انجام می شود دقیقا کالبدشکافی کنیم ، بازگشت آن به خودخواهی خواهد بود. دشمن شماره یک اخلاق نیز همین خودخواهی است . محال است بشر بدون کنترل این غریزه بتواند به مَکارم اخلاق دست یابد.

دین اسلام به موقعیت خطیر این غریزه، آگاهی دارد و قرآن کریم آن گاه که می خواهد منکران خدا را نام ببرد با صفات «خودخواهان» و «متکبران» یاد می کند. (صافّات ، آیه 35؛ نوح ، آیه 7؛ نحل ، آیه 22 ، منافقون ، آیه 5). امام علی(ع) نیز در این رابطه می فرماید : «نه علم ، عالم را و نه فقر ، فقیر را از تکبر برکنار می دارد(…)».

برای آن که غریزه خودخواهی مانع سیر کمالی بشر نگردد ، اسلام ، برنامه مبارزه جامعی اتخّاذ کرده است. اوّل آن که بشر، خالقی دارد و شایسته است که بندگان به خاطر سعادت خود ، او را بندگی نمایند. دوم آن که بشر در روی زمین، موجود مستقلی نیست که خودسرانه هر عملی خواست انجام دهد، بلکه نماینده ای است برای بسط عدالت و اطاعت امر خدا. اعتقاد به این دو امر از امتیازات اخلاق اسلامی است. نقش مؤثر این دو در درجه اوّل، مبارزه با غریزه خودخواهی بشر، و در درجه دوم، ایجاد ارزش های اخلاقی است.

هیچ کدام از مکاتب فلسفی به اندازه اسلام ، در اعتقاد به اصل دوم، پافشاری و الزام ندارند ، در حالی که اسلام روی آن زیاد پافشاری می کند و اهمیت مسئله در این است که اگر انسان، موجود مستقلی فرض شود و یا نماینده خالق خود به حساب آید، نوع فعالیت و میزان آن در هر یک از دو حالت، فرق می کند. اسلام به پیروان خود چنین تعلیم می دهد که هر انسانی نماینده خدا در زمین است. این مقام بزرگ برای هر فردی منظور شده است. این بشر است که باید لیاقت خود را برای حفظ این موهبت، احراز نماید.